Vala’au lōia sīnia ‘ina ‘ia ‘ave’ese le Pili mō Matā’upu fa’avae ‘o le Feagaiga ‘i Waitangi
‘Ua fa’aalia ‘e nisi ‘o le King’s Counsel, ‘o lōia sīnia ‘a Niu Sila, ‘ua maoa’e ma maualuluga o lātou tōmai ‘i matā’upu ‘o le tūlāfono, ‘ua toe sa’ili lava ‘e le Treaty Principles Bill po’o le Pili mō Matā’upu fa’avae ‘o le Feagaiga ‘i Waitangi, le toe tusiga lava ‘e ia ‘o le Feagaiga po’o le Māliliega, ma ‘ua vala’au ai ia lōia sīnia ‘a le atunu’u ‘i le palemia ma le faigāmālō so’ofa’atasi, ‘ina ‘ia faia le fa’ai’uga sa’o ‘i le taimi nei, ma ‘ave’ese loa lenei pili. ‘E silia ma le to’a 40 KCs po’o King’s Counsels, ‘ua o lātou faia se tusi ‘i le palemia ma le Lōia sili, ma māioio lelei atu ‘i ai o lātou popolega tele ‘e uiga ‘i matā’upu ‘o lo’o lōtea ‘i le Pili ‘o le Treaty Principles fa’atasi ai ma ni a’afiaga lautele ‘o le ‘ā tula’i pe tutupu mai ai, ‘i le tūlāfono fa’avae ‘a le atunu’u.
‘O le asō, ‘e faitau ai ‘i lona faitauga muamua le Pili ‘i le Palemene, ma ‘ua molimauina ni tete’e ‘i le atunu’u, lea fo’i ‘ua saunoa le Palemia Christopher Luxon, ‘o se pili ‘ua va’aia ai le fevaevaea’iga. Na saunoa lē ‘e ana le pili tau fa’aofi, David Seymour le ta’ita’i ‘o le ACT, ‘o le mafua’aga ‘autū ‘o le Pili, ‘ina ‘ia fa’atūlaga mai ‘e le Palemene, po’o le ā le uiga ‘o matā’upu fa’avae ‘o le Feagaiga, fa’amanino ma fa’amausalī, ma fa’atalanoa le atunu’u, po’o le ā lona tūlaga ‘i le fa’avae ‘o le atunu’u. Na saunoa fo’i Seymour, ‘o fefinaua’iga ‘e uiga i le Feagaiga, ‘e o’o mai ‘i le taimi nei, ‘e na’o se fuainūmera to’aitiiti ‘o fa’amasino, ni nai tagata faigāluega sīnia ‘a le mālō, ‘o le au fai tōfā ma ē ‘i ‘upu fai ‘o le mālō. ‘I lona talitonuga, ‘o le pili ‘o le Treaty Principles Bill, ‘e maua ai se avanoa mō tagata Niu Sila, ‘ae lē ‘o fale fa’amasino ma le Fa’amasinoga ‘o le Waitangi, ‘e fai ai ni o lātou finagalo po’o le ā le Feagaiga. ‘Ae manatu lōia sīnia, ‘o le folasia ai ‘o lea pili po’o le tūlafono tau fa’aofi fa’atasi ai ma le fesili fa’apālota (referendum) ‘o lo’o fuafuaina, ‘o se ‘auala ‘ua matuā lē talafeagai lava lea ‘ua fa’aaogāina, ‘e tali ma lōtea ai se matā’upu telē tele ‘o le fa’avae ‘o le atunu’u. Na fa’aalia ‘e lōia, ‘o matā’upu fa’avae (principles) ia ‘ua fuafua le pili ‘a le faigāmālō so’ofa’atasi ‘e toe sui ai le uiga ‘o le te Tiriti po’o le Feagaiga, ‘e lē’o atagia mai ai te Tiriti po’o le Feagaiga.
‘Ae ‘e faitau afe tagata e lagolagoina le hikoi mo te Tiriti na sopoiaina le ala laupapa ‘i ‘Aukilani ‘i le ananafi. ‘O le solo mō le Feagaiga i Waitangi, ‘e fa’ailoa ai le tete’e ‘i le Pili ‘o le Treaty Principles, fa’apea ai ma pōlisi ‘a le faigāmālō so’ofa’atasi ‘o lo’o a’afia ai Māori. Na fa’aalia ‘e le ‘au tusitala ‘a le Leitiō Niu Sila, na galulu le ‘auala laupapa, ‘a’o sāvalia ‘e le solo tete’e. ‘A’o āga’i atu le hikoi po’o se solo tele ‘a Māori mō le Feagaiga ‘o le Waitangi ‘i ‘Aukilani, sa afe ‘i ni nofoaga se lua sā iloga ai le tete’e ‘a Māori, le Bastion Point ma le Ihumātao. Na lūlūina ma māluelue le ala laupapa tele ‘o le Auckland harbour ‘ina ‘ua savalia ‘e tusa ma le 10,000 ‘o tagata ‘i le taeao ananafi. Ma sa toe fa’aata mai ai le solo tele po’o le hikoi ‘i le 1975 na ta’ita’ia ‘e Dame Whina Cooper ma le solo mō le Foreshore and Seabed ‘i le 2004. ‘E manatua ‘e nisi na iai ‘i le solo ‘i le 1975, lea fo’i ‘ua toe sāvavali ai ‘i le solo pei ‘ona iai ‘i le asō.
Link to RNZ (Article) translated by Savelina Kasiano: https://www.rnz.co.nz/news/political/533674/senior-lawyers-call-for-treaty-principles-bill-to-be-abandoned
ATA: RNZ / Marika Khabazi.