‘A tu’u sa’o, ‘o le fa’ailoga lanu mamā gaioiga ‘a Niu Sila – Hon. Tuila’epa Sa’ilele Malielegaoi

‘E lē ‘o se tū ma se aga ‘e masani ai le va’aia ‘o ta’ita’i ‘o isi mālō, ‘o nofoia iloiloga ‘a komiti fa’apālemene ‘a isi atunu’u ‘e pei ‘o Niu Sila ma Sāmoa. ‘Ae ‘o le taeao ‘o le Aso Gafua 1 ‘o Iulai ‘i ‘Aukilani, na feiloa’i atu ai le Ta’ita’i ‘o le ‘Itū Agai po ‘o le vaega fa’a’upufai ‘a le HRPP, Hon. Tuila’epa Sa’ilele Malielegaoi, fa’apea Hon. Fonotoe Pierre Lauofo, ma Hon. Lealailepule Rimoni Aiafi, ‘i le komiti fa’apalemene ‘a Niu Sila, ‘o lo ‘o tagofia le tūlafono taufa’aofi ‘o le Restoring Citizenship removed by Citizenship 1982, ‘a le ali’i faipule ‘a le Greens ia Teanau Tuiono, lea na pasia ‘i le faitauga muamua ‘i le Aso Lulu 10 ‘o ‘Aperila 2024.

‘O le malaga mai ai ‘o le susuga ia Tuila’epa ma sui ‘o le vaega fa’a’upufai ‘a le HRPP, ‘o le fa’ailoa lea ‘o le lagolago mālosi ‘a lea vāega,‘auā lenei tūlafono. ‘E pei ‘ona saunoa Fonotoe ‘i le ‘amataga ‘o le latou fa’asoa “matou te matuā talitonu ma lagona lenei pili.” – we strongly believe and feel for this bill.

‘O le fa’asoa ‘a le susuga ia Tuila’epa, na toe fa’atepa ai le komiti ‘i le afuaga ‘o lenei tūlafono, ma mea na tutupu ‘i le talafa’asolopito ‘o Sāmoa ma Niu Sila, ‘i le taimi ‘o le pulega ‘a Niu Sila ‘o le tatou atunu’u ‘i le 1914. Na saunoa Tuila’epa, ‘o le toe malaga atu ai ‘o le susuga ‘i le Pālemia ia Va’ai Kolone, ‘i le mae’a ai ‘o le lā feiloa’iga ma le Pālemia ‘o Niu Sila ia Robert Muldoon ‘i le 1982, na momoli atu ai le mana’oga ‘o Niu Sila, ‘e ave’esea le sitiseni ‘o tagata Sāmoa, na soifua a’e ‘i le vā ‘o le Aso 13 ‘o Me 1924 ma le Aso 1 ‘o Ianuari 1949, ‘ae fa’atūlaga ai le Quota lea ‘ua ‘i ai ‘i le taimi nei.

Saunoa Tuila’epa, ‘e lē’i lagolagoina ‘e le latou vāega lea mana’oga, ‘auā ‘ua ma’ea ‘ona aiāia ‘e le fa’aiuga ‘o le Privy Council ‘a Peretania le ‘avea ai ‘o tagata Sāmoa ‘i lea taimi ma tagata sitiseni ‘o Peretania (british subjects), mulimuli ane ‘avea ma sitiseni ‘a Niu Sila, ‘ona ‘o le pūlega ‘i le 1914. ‘I le saunoga ‘a Tuila’epa, sā latou ‘onosa’ia lava lea fa’aiuga, ma le fa’amoemoe ‘e tūlaga lelei mai le polokalame ‘a le Quota, ‘ae ‘ua mautinoa mulimuli ane, le agaga leaga na ‘i tua ‘o nei fuafuaga ‘a Niu Sila, ‘aemaise le lē fa’amaoni ‘i le Quota ‘e o’o mai ‘i le taimi nei, ‘ua mautinoa ai le “fa’ailoga lanu mamā ‘o Niu Sila ia Sāmoa” – pure racism.

‘O le aotelega ‘o le fa’asoa ‘a le Ta’ita’i ‘o le ‘Itū Agai, na fa’amanatu ai le sao tāua ‘o tagata Sāmoa ‘i le tamao’aiga ma le atina’e ‘o Niu Sila, ‘e lē gata ‘i galuega, ‘ae fa’apea fo’i ta’aloga. ‘O le tatalo ‘a le susuga ia Tuila’epa ‘i le komiti, ‘ia toe fa’asa’o sesē ‘o le tuana’i, ma ‘ia lagolagoina ‘e le Palemene ‘a Niu Sila, lenei tūlafono.

 ‘O lo ‘o fa’agasolo pea ‘i lenei taimi iloiloga ‘a le kōmiti, ‘auā le lautele ‘e fia fofogaina lo latou mau aga’i le tūlafono taufa’aofi. ‘O le aso 9 ‘o Iulai le aso mulimuli ‘e fa’agata ai lea avanoa.